Over constructieve journalistiek
Positieve psychologie kom je niet alleen in de welzijns- en gezondheidssector tegen. Ook in het onderwijs en het bedrijfsleven krijgt ons vakgebied steeds meer invloed. De manier van denken en het achterliggende mensbeeld vind je ook terug in de wereld van communicatie en journalistiek.
Wereldwijd ontstaan bewegingen die zich richten op een andere manier van communiceren en berichtgeving, waarbij naast de inhoud ook over de wijze van de boodschap en de impact daarvan wordt nagedacht. Een goed voorbeeld is de belangstelling die groeit voor Constructieve Journalistiek. Ook zie je deze groeiende belangstelling voor andere vormen van journalistiek terug in de groei van internationale organisaties waar gewerkt wordt aan verdere ontwikkelingen van dit gedachtengoed. Bijvoorbeeld in Denemarken, waar deze benadering is ontstaan en waar het ‘Constructive Institute’ is gevestigd, in Duitsland bij het ‘Bonn Institute for Journalism and Constructive Dialogue’ en in Australië waar recentelijk het ‘Constructive Institute Asia Pacific Hub’ is opgericht. Daarnaast zijn in landen aanverwante bewegingen actief, zoals in Groot-Brittannië (Solutions-Focused Journalism) en de Verenigde Staten (Solutions Journalism Network). Ook in diverse Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse landen is er groeiende belangstelling.
In Nederland wint deze vorm van journalistiek eveneens terrein. De Correspondent is hiervan wellicht het bekendste voorbeeld. Het lectoraat Waarde(n)volle Journalistiek van de Hogeschool Windesheim in Zwolle onderzoekt hoe journalisten en andere professionals betekenisvol kunnen zijn voor individuen én voor de samenleving. Naast onderzoek bieden zij ook een driedaagse cursus Waarde(n)volle Journalistiek aan voor informatieprofessionals. Lector Liesbeth Hermans legt uit hoe het lectoraat hieraan werkt.
Wat doet het lectoraat?
We onderzoeken wat ervoor nodig is om in aansluiting op publieke behoeften het journalistieke waardenpalet uit te breiden met verbindende, mobiliserende en faciliterende vaardigheden. Daarmee wordt vanuit een publieksgerichte, constructieve kijk op journalistiek bijgedragen aan het transitieproces dat binnen de journalistiek nodig is om voor brede lagen van de bevolking betekenisvol te blijven. Het uitgangspunt is dat er in de journalistiek een bewustzijn ontstaat dat de dominante negatieve aandacht in het nieuws ook negatieve gevolgen heeft voor de samenleving en voor het welzijn van mensen. Het bieden van perspectief aan mensen door ook te berichten over welke mogelijkheden en oplossingen er al elders zijn gevonden, maakt daarbij een verschil. Ook door meer gericht te zijn op het laten horen van diverse perspectieven, nuance en het geven van context, kun je een inclusiever verhaal laten horen dat meer gericht is op wederzijds begrip (zelfs al ben je het niet met elkaar eens).
Daarnaast lijkt er een kloof te bestaan tussen de wensen en behoeften van mensen en datgene wat de nieuwsmedia aanbieden. Vooral jongere generaties herkennen zich slecht in het nieuws; ze missen de relevantie. Het kan positief bijdragen aan het bereiken van diverse publieksgroepen als de journalistiek beter luistert en aandacht heeft voor wat er speelt in de samenleving, door de wensen en behoeften van diverse publieksgroepen serieus te nemen. Het aantal mensen dat zelf aangeeft het nieuws te negeren of zelfs te mijden is de laatste vijf jaar onder alle leeftijdsgroepen, maar vooral in de groep jongeren, veel toegenomen. Wil de professionele journalistiek in de toekomst relevant blijven, dan is een meer fundamentele innovatie van journalistieke routines en standaarden nodig. Vaak wordt de discussie over het belang van de journalistiek gericht op het niet kunnen bereiken van bepaalde groepen (waaronder jongeren). De oorzaak van deze situatie wordt daarbij dikwijls gelegd aan de kant van het publiek. Het lectoraat draait de vraag om en kijkt wat er nodig is aan innovaties van journalistieke routines en standaarden om wél aan te kunnen sluiten bij behoeften en wensen van burgers, in alle lagen van de samenleving.
Geen gebrek aan nieuwsinteresse, maar kritisch over de inhoud
Een belangrijke reden om af te haken bij nieuws ligt voor veel mensen niet zozeer bij het gebrek aan interesse, maar vooral bij kenmerken van de inhoud. Eigenlijk geldt voor iedereen (en zeker voor jongeren) dat de belangrijkste reden is dat ze de dominante aandacht voor wat er misgaat, voor enkel ‘het probleem’, te zwaar vinden. Het beeld dat burgers krijgen over belangrijke maatschappelijke vraagstukken wordt vooral gevoed door aandacht voor negatieve ontwikkelingen. Denk aan de sensationele koppen, aan de negatieve framing in taal en in beeld, aan het stereotyperen van bepaalde groepen. Nieuws blijkt niet altijd een feitelijke weergave; mensen hebben een negatievere perceptie van grote maatschappelijke onderwerpen zoals migratie of toename van polarisatie dan in lijn zou zijn met de feitelijke cijfers (bijvoorbeeld cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau).
De manier van overbrengen van informatie in de journalistiek vraagt veel verantwoordelijkheid. Reflectie op bestaande patronen is dan ook noodzakelijk. Dat lijkt een aardig alternatief, maar pakt in feite de oorzaak niet aan. De neiging van mensen om maar af te haken bij een overschot aan negatief nieuws kan ook aanleiding zijn om het vraagstuk juist op een andere manier te benaderen.
Wat kunnen informatieprofessionals wel doen
Wat kun je doen als informatieprofessional om te zorgen dat het nieuws voor burgers juist betekenis heeft en wordt ervaren als waardevol om te volgen? Dat is een complex vraagstuk waar niet één antwoord of oplossing voor is, maar dat een proces van geleidelijke verandering vraagt. Onderzoek laat zien dat het helpt om naast de uitleg van een probleem juist ook aandacht te besteden aan mogelijkheden en wat er gedaan kan worden; wat er nodig is om vooruit te komen. Dat kan door aandacht te besteden aan taal, je invalshoeken divers te kiezen en verder te kijken dan de standaard. Juist de bewustwording dat je als informatieprofessional veel kunt bijdragen is waardevol. Mensen waarderen het en voelen zich hoopvoller en geïnspireerder als er een constructieve benadering is gebruikt in het nieuws. Dat heeft niet alleen positieve gevolgen voor het eigen welbevinden, maar ook voor de omgeving.
Liesbeth Hermans, Lector Waarde(n)volle Journalistiek Hogeschool Windesheim.
Mocht je als informatieprofessional geïnteresseerd zijn en meer willen weten, neem dan gerust contact op: eahm.hermans@windesheim.nl
Voor wie meer wil weten over de cursus Waarde(n)volle Journalistiek: https://www.windesheim.nl/opleidingen/deeltijd/cursus/waardevolle-journalistiek