De wereld lijkt in brand te staan. Oorlogen, politieke spanningen, klimaatproblemen en menselijk leed beheersen dagelijks het nieuws. Somberheid neemt toe, vooral onder jongeren. Heeft de positieve psychologie nog wel betekenis in deze tijd, kun je je afvragen. Is er nog wel ruimte voor optimisme en hoop, en is het niet wrang om over geluk en veerkracht te spreken terwijl erop andere plekken in de wereld zoveel ellende is? Wij, Marlies Jellema en Jacky van de Goor, redacteurs van deze inspiratiebrief van het Netwerk Positieve Psychologie, gingen erover in gesprek.
Jacky: ‘Het lijkt het journaal wel,’ zeg ik weleens tegen mijn man en zoons als ze weer eens een of andere film met veel schieten en geweld zitten te kijken. Dat bedoel ik lollig, maar zo voelt dat eigenlijk helemaal niet. Eerder unheimisch. Toch geloof ik dat het juist nú belangrijk is om niet moedeloos te worden – en te kijken wat positieve psychologie kan betekenen.
Marlies: Dat ongemak herken ik: Ik nam dit voorjaar een podcast op over positieve psychologie en geluk, en tegelijk zag ik de berichten over oorlog en leed in de media groeien. Dan vraag ik me ook af: is dit nog gepast? Maar ik geloof er in dat we juist in tijden van tegenslag een tegenwicht nodig hebben. Het werk van neuroloog en psychiater Viktor Frankl inspireert me daarin[i]. Als geen ander wist hij wat lijden is: hij zat in de tweede wereldoorlog in meerdere concentratiekampen. Daar ontdekte hij dat juist de mensen die een doel hadden om voor te leven, die nog sprankjes en vonkjes voelden, de verschrikkingen overleefden. Positieve psychologie kan ons helpen om kracht en betekenis te vinden, zonder het leed te negeren. Het gaat juist om goed kunnen leven met alles wat er op je pad komt.
Het hele verhaal
Jacky: Wat ik mooi vind, is dat de positieve psychologie als vakgebied ook een ontwikkeling heeft doorgemaakt. Aanvankelijk lag de nadruk sterk op het ervaren van positieve emoties, op geluk en optimisme. Maar ‘dat is maar het halve verhaal’, zoals psycholoog Paul Wong benadrukte[ii]. Want ieder leven kent ook lijden, pijn, verdriet en rouw. Positieve psychologie 2.0 doet meer recht aan het leven als geheel, en richt zich op de vraag hoe je het beste uit jezelf en het leven kan halen, ondanks dit soort omstandigheden.
Marlies: Dat vind ik ook waardevol aan methodieken die vanuit de positieve zijn ontwikkeld, zoals acceptance and commitment therapy (ACT). Daarin gaat het ook over het accepteren van gedoe, verlies en tegenslag. De vraag waar het om draait is: hoe benut je de jouw tijd op een goede manier? Dat gaat niet om oppervlakkig plezier, maar om floreren en betekenis.
Jacky: Hoe doe jij dat zelf? Jij hebt ook kinderen; ik denk wel eens: wat voor wereld laten we voor ze achter? Ik kan me ook wel schuldig voelen. Want onbewust en onbedoeld heb ik ook mede een wereld gecreëerd waar ik niet trots op ben.
Kijken naar wat belangrijk is
Marlies: Ik herken dat wel. In theorie kan ik het allemaal mooi verzinnen. Maar in de praktijk gaat dat bij mij met ups en downs. In onze maakbare samenleving lijkt het alsof je overal invloed op zou moeten hebben. Dat je problemen gewoon op kunt lossen, als je maar je best doet. Of dat je recht hebt op een vlekkeloos leven. Naast de vraag of dat nog een leuk leven is, is het natuurlijk klinkklare onzin. Een illusie die we met elkaar in stand houden. Ellende hoort er bij. Gelukkig kunnen we ook heel wat hebben. Maar ja, als ik tegenslag heb is dat moet ik die veerkracht wel echt zoeken. Dan helpt het mij om op een gegeven moment te denken: oké, wat staat me nu te doen? Dat heeft ACT me wel geleerd. Kijken naar wat belangrijk is, en wat ik nu kan doen om die richting aan te blijven houden. En hoe doe jij dat, Jacky?
Jacky: Ik haal ook veel steun en inspiratie uit mijn promotieonderzoek naar zingeving[iii]. Daarvoor interviewde ik honderden mensen over het meest betekenisvolle moment uit hun leven. Opvallend genoeg kiezen veel mensen dan een moment dat niet alleen maar leuk, happy, chill of relaxed is. Ze kiezen juist vaak momenten waarin lijden en pijn een rol speelt. Momenten van kwetsbaarheid én kracht: die laten zien wat je te accepteren hebt, maar ook wat je wél kunt doen. Hoe klein ook. Dat helpt me om te beseffen dat ik niet de hele wereld kan beïnvloeden, maar wel de directe wereld om mij heen. Echt contact maken is daarin voor mij heel wezenlijk; dat is wat ik wél kan doen. Zie ik de ander echt? Durf ik me te laten raken, of sluit ik me af? Het is misschien heel klein, maar het begint voor mij wel daar: dat we elkaar blijven zien, naar elkaars verhaal willen luisteren. Dat helpt om de wereld een beetje menselijker te maken.
Marlies: Dankbaarheid speelt daar voor mij ook een grote rol in. Laatst zat ik met een van mijn kinderen bij de huisarts voor iets kleins maar ik was wel geschrokken. Terwijl ik daar zat, dacht ik aan de beelden uit oorlogsgebieden: kinderen die medische zorg niet hebben, laat staan veiligheid. Dan voel ik me zo dankbaar dat we hier meteen een check en een hechtinkje kunnen halen bij de huisarts. Wat hebben we het goed in dit land, besef ik dan.
Jacky : Dat herken ik. Zo kan ik met tranen in mijn ogen naar het stembureau gaan. Niet omdat ik het altijd eens ben met hoe er gestemd wordt, maar omdat we kúnnen stemmen. Vroeger had ik dat niet, vond ik dat maar heel gewoon. Maar tegen de achtergrond van wat er allemaal gebeurt in de wereld ben ik gaan inzien dat die democratie die ik voor vanzelfsprekend heb aangenomen, helemaal niet zo vanzelfsprekend is. ‘Alleen in het donker kun je de sterren zien’, zei Martin Luther King Jr. En dat voelt enerzijds wrang (want ik leef in die democratie, en vele andere mensen niet), maar het maakt me ook bewuster. Waar gaat het nou eigenlijk echt om? En hoe kan ik daar zelf aan bijdragen?
Binnen je macht
Marlies: Kortom; als we kijken naar de vraag of positieve psychologie in deze tijd past… dan biedt die op veel manieren houvast. Dan gaat het om dankbaarheid voelen, bewust die kleine betekenisvolle momenten zien. Niets voor vanzelfsprekend aannemen. En steeds bedenken: wat kan ik, binnen wat wél in mijn macht ligt, doen wat er echt toe doet? En ondertussen proberen te accepteren dat er ook heel veel dingen zijn waarin je heel onmachtig bent en wat we dus op dit moment met zijn allen te verdragen hebben. Ook al zouden we liever anders willen.
Jacky : Dat heb je mooi gezegd. Dankbaarheid, acceptatie en zingeving zijn geen luxe, maar noodzaak. Dat is de kern van positieve psychologie in deze tijd.
Jacky van de Goor PhD werkt als trainer, organisatiecoach, schrijver en wetenschappelijk onderzoeker aan zingeving en menselijkheid. Zij is auteur van diverse boeken op het gebied van zingeving, bezieling en (werk)geluk. Meer info op www.legende-advies.nl
Marlies Jellema brengt wetenschap naar de praktijk. Zij is spreker, trainer en publicist in positieve psychologie, acceptance and commitment en motiverende gespreksvoering. Zij scheef onder andere het boek Motiveren kun je leren en andere studieboeken en artikelen over haar vak.
[i] Frankl, V. E. (1985). Man’s search for meaning. Simon and Schuster.
[ii] Wong, P. T. (2011). Positive psychology 2.0: towards a balanced interactive model of the good life. Canadian Psychology/Psychologie Canadienne, 52(2), 69.
[iii] van de Goor, J. (2020). Je leven in één herinnering: Een verrassende zoektocht naar zin. Ten Have.